Công tác thống kê Khoa học và Công nghệ (KH&CN) có tầm quan trọng đặc biệt và nhận được sự quan tâm của mọi quốc gia phát triển, đang phát triển cũng như các tổ chức quốc tế. Mới đây, Đại Hội đồng Liên hợp quốc đã quyết định chọn ngày 20 tháng 10 hàng năm là ngày Thống kê thế giới. Ngoài hệ thống thống kê tập trung thì việc xây dựng hệ thống thống kê chuyên ngành về KH&CN đã được xác định là nhiệm vụ cấp thiết. Nhà nước đã ban hành Nghị định 30/2006/NĐ-CP của Chính phủ về thống kê KH&CN. Do vậy, việc tăng cường công tác thống kê của ngành KH&CN là một trong những nhiệm vụ cần thiết đặt ra hiện nay đối với các cấp, các ngành nói chung và ngành KH&CN nói riêng.

            Thông tin về nghiên cứu và phát triển (NC&PT) có thể thu được từ nhiều nguồn khác nhau nhưng những dữ liệu này chỉ có thể cung cấp một thước đo tương đối các nỗ lực NC&PT và chúng cũng luôn thay đổi theo thời gian, khó thu thập được tất cả các dữ liệu trong cùng một thời kỳ và tránh tính trùng khi theo dõi dòng chảy trong các báo cáo tài chính và những nguồn dự liệu khác. Mặt khác để nâng cao tính tương thích quốc tế. Do đó, thống kê NC&PT cần có các cuộc điều tra đặc biệt được tiến hành thường xuyên, có hệ thống và hài hoà. Phương pháp luận của OECD đã đưa ra phương pháp tiến hành điều tra NC&PT.

* Phạm vi của điều tra Nghiên cứu và Phát triển.

            Thống kê cần phải được xây dựng để nắm bắt được mọi hoạt động NC&PT, đặc biệt là các đơn vị trong khu vực doanh nghiệp kinh doanh, nơi có ít hoạt động NC&PT.

* Xác định tổng thể mục tiêu và đối tượng trả lời điều tra.

Khu vực doanh nghiệp kinh doanh: Có hai cách tiếp cận khả thi để xác định tổng thể các đối tượng điều tra

            Thứ nhất: Tiến hành điều tra tổng thể các doanh nghiệp lớn và một mẫu các doanh nghiệp nhỏ hơn thuộc một nhóm tổng thể nhất định (theo ngành công nghiệp và quy mô doanh nghiệp) từ toàn bộ khu vực nhằm xác định các đơn vị tiến hành nghiên cứu và phát triển và yêu cầu thông tin từ phía họ.

            Thứ hai: Lựa chọn các doanh nghiệp điều tra dựa trên một đăng ký kinh doanh có chất lượng tốt

Khu vực chính phủ và khu vực tư nhân phi lợi nhuận

            Điều tra tổng thể tại các đơn vị trên địa bàn thực hiện thống kê, bằng hình thức phát phiếu điều tra.

Khu vực giáo dục đại học

            Bao gồm các trường đại học và các tổ chức tương ứng, đặc biệt các tổ chức có đoà tạo tiến sĩ, nếu có thể  sử dụng các đơn vị nhỏ hơn, tức là các khoa/phòng hay viện trực thuộc trường đại học làm đơn vị thống kê.

Bệnh viện

             Sử dụng bảng câu hỏi để điều tra cho bệnh viện và các cơ sở y tế khác trong khu vực thực hiện thống kê.

* Làm việc với những người trả lời điều tra

Khuyến khích hợp tác

            Cơ quan tiến hành điều tra có trách nhiệm giúp những người cộng tác hiểu được tiềm năng sử dụng của các dữ liệu và nhu cầu tiềm năng về thống kê NC&PT của người trả lời điều tra và cung cấp trợ giúp kỹ thuật cho người điều tra

            Người trả lời điều tra hiếm khi là người sử dụng số liệu thống kê, do đó phải cho họ thấy những ưu điểm đã làm được so với các số liệu để khuyến khích sự hợp tác. Cần liên hệ trực tiếp với những trả lời điều tra càn hướng dẫn hay những người nộp bản trả lời không đạt yêu cầu

            Hầu hết những người trả lời điều tra sẽ phải thực hiện một số ước lượng, không chỉ bởi vì bản thân NC&PT là một hoạt động phức tạp mà nó còn gắn bó mật thiết với một số hoạt động khác. Hơn nữa, NC&PT của một tổ chức có thể không được phản ánh đầy đủ trong tổ chức đó hoặc trong hồ sơ của tổ chức đó.

            Xác định tất cả các đơn vị chuyên về NC&PT và đo lường tổng hoạt động của họ; ước lượng phần không thuộc NC&PT trong hoạt động của họ và trừ đi phần này trong tổng số; ước lượng đầu vào dành cho NC&PT trong các đơn vị khác và cộng phần này vào trong tổng số. Trong một số trường hợp, nhất là đối với khu vực giáo dục đại học cần phải sử dụng đến những tỷ lệ thô để ước lượng đầu vào NC&PT.

* Quy trình ước tính

            Các quy trình ước tính khác nhau được sử dụng trong quá trình biên soạn số liệu thống kê NC&PT. Kết quả từ các điều tra mẫu phải được tổng hợp lại, sử dụng các phương pháp khác nhau để phù hợp với tổng dân số mục tiêu. Nhất là trong các cuộc điều tra khu vực doanh nghiệp kinh doanh và khu vực chính phủ, trong đó có vấn đề về không trả lời của các đơn vị và mục điều tra. Trong khu vực giáo dục đào tạo, thống kê thường dựa trên sự kết hợp của điều tra và ước lượng.

Đơn vị và mục điều tra không trả lời

            Trong quá trình điều tra thống kê, sự trả lời của các cuộc điều tra NC&PT thường không hoàn chỉnh như: Đơn vị điều tra không trả lời điều tra; trả lời thiếu các chỉ tiêu điều tra; hoặc đơn vị điều tra từ chối trả lời. Một cách để giải quyết vấn đề là sử dụng một nhóm phương pháp có tên “các phương pháp điều quy” để ước lượng các giá trị bị thiếu trên cơ sở các thông tin bổ sung đó là sử dụng các kỹ thuật thống kê như “hot decking”, sử dụng thông tin từ chính cuộc điều tra đó; hoặc “cold decking”, sử dụng thông tin từ các cuộc điều tra trước đây.

Ước tính trong khu vực giáo dục đại học, cao đẳng

            Đối với các trường đại học, cao đẳng nên dựa vào điều tra các đơn vị tiến hành NC&PT và cần thiết được bổ sung bởi các ước tính. Áp dụng một số phương pháp ước tính cho chỉ tiêu về tài chính như: Ước lượng trung tâm không dựa trên kiến thức kinh nghiệm về cách sử dụng thời gian cho các hoạt động khác nhau; điều tra/nghiên cứu về sử dụng thời gian đề cập đến việc phân bổ thời gian của các loại cán bộ khác nhau; điều tra/ nghiên cứu về sử dụng thời gian dựa trên đánh giá của bản thân cán bộ nghiên cứu về thời gian làm việc của họ. Từ các nghiên cứu về sử dụng thời gian, hệ số nghiên cứu được xác định để sử dụng trong việc tính toán quy đổi toàn thời gian và chi phí lao động NC&PT.

            Sử dụng Phương pháp, quy trình điều tra nghiên cứu và phát triển theo phương pháp luận của OECD tạo cho người điều tra thống kê thu thập được số liệu chính xác, phù hợp đối với các chỉ tiêu trong lĩnh vực khoa học và công nghệ. Đồng thời sắp xếp một cách thống nhất các hoạt động nghiên cứu KH&CN vào từng cấp lĩnh vực nghiên cứu, cấp các mục tiêu kinh tế xã hội của hoạt động KH&CN theo dạng hoạt động./.

Nguyễn Thảo